Waag je aan de stadskunstroute "Muurschilderingen van de Vrijheid" en vier de 50e verjaardag van 25 april 1974. Deze dag stond in het teken van vernieuwing, vrijheid en eenheid, en luidde de overgang naar democratie in Portugal in.

De stedelijke kunstwerken van de groep "Ruído" vertellen je meer over de gebeurtenissen op deze historische datum. Wandel door de steden waar de belangrijkste momenten van de Anjerrevolutie plaatsvonden. Op 14 verschillende locaties, die alle regio's van het continent en de eilanden vertegenwoordigen, vertellen muurschilderingen de geschiedenis van de revolutie met thema's en symbolen die verband houden met vrijheid, humanisme en democratie.

Bragança | Volksdemonstraties

Bragança, in het uiterste noordoosten van Portugal, was een belangrijk verdedigingspunt voor de Portugese grens. De middeleeuwse stadskern binnen de kasteelmuren is nog steeds bewaard gebleven. Maak kennis met het erfgoed van de stad, met onder andere de Domus Municipalis, de kathedraal, het Graça Morais Hedendaagse Kunstcentrum en het Iberisch Masker- en Kostuummuseum. 

Sla zeker ook de stedelijke kunstroute in Bragança niet over. Als je langs Largo Forte São João de Deus loopt, zul je op de muren van de oude kazerne opkijken van de muurschildering die gewijd is aan de eerste volksdemonstratie die werd georganiseerd door de MFA – Movimento das Forças Armadas (de beweging van de strijdkrachten) op 27 april 1974. De demonstraties waren een manier voor de bevolking om hun steun te betuigen aan de revolutionaire beweging. Ze waren van fundamenteel belang voor het verwezenlijken van de democratische idealen. Bovendien lieten ze duidelijk zien dat het maatschappelijk middenveld een actieve rol speelde in het omgooien van het beleid.

São João da Madeira | "Nooit meer een blauw potlood"

In São João da Madeira zijn de oude fabrieken onderdeel van de lokale geschiedenis. Ze zijn interessante bezienswaardigheden in de stad die je kunt bezoeken tijdens vooraf bepaalde rondleidingen door het industrieel erfgoed of op eigen houtje kunt ontdekken. Bezoek bijvoorbeeld het Hoedenmuseum, het Oliva Kunstcentrum, een voormalige naaimachinefabriek die is omgetoverd tot een ruimte voor hedendaagse kunst, of de Viarco potlodenfabriek. Deze fabriek vormde de inspiratie voor de muurschildering "Lápis azul nunca mais" ("Nooit meer een blauw potlood"), het motto voor de viering van 25 april en Vrijheid in de stad.

Tijdens het Estado Novo-regime in Portugal was het "Blauwe Potlood" hét symbool van de censuur op culturele en artistieke creaties. Censoren gebruikten namelijk een blauw potlood om teksten te schrappen die door het regime als onaanvaardbaar werden beschouwd. Het ging dan vooral om passages die konden worden geïnterpreteerd als kritiek op de heersende ideologie. De revolutie van 25 april maakte een einde aan de censuur, waardoor eerder tot zwijgen gebrachte stemmen weer konden worden gehoord en ideeën en meningen vrij konden worden geuit.

Coimbra | Studentenbeweging en cultureel verzet

Coimbra is gelegen aan de oevers van de Mondego rivier. De stad staat bekend om haar universiteit en wordt beschouwd als de “stad van de studenten”. De universiteit van Coimbra werd gesticht in de 12e eeuw en is daarmee de oudste universiteit van Portugal en een van de oudste van Europa. Samen met de Rua da Sofia en de Alta van de stad is de universiteit door UNESCO erkend als Werelderfgoed. Andere bezienswaardigheden in Coimbra zijn het klooster Mosteiro de Santa Cruz, waar zich het graf bevindt van de eerste koning van Portugal, D. Afonso Henriques, de oude kathedraal Sé Velha en het nationaal museum Museu Nacional Machado de Castro.

In de jaren 1960 en 1970 namen de studenten van Coimbra het voortouw in verschillende demonstraties en stakingen waarmee ze het autoritaire regime aanvochten. Deze uitgesproken protesten bereikten hun hoogtepunt in de Anjerrevolutie. Een van de belangrijkste figuren in deze beweging was Adriano Correia de Oliveira, een van de meest invloedrijke protestzangers uit die tijd. Zijn liederen groeiden uit tot de hymnen van de studentenstrijd.

Caldas da Rainha | Verzet

Koningin Leonor (14e eeuw) liet in deze gemeente een kuuroord bouwen om te profiteren van het thermale bronwater, waaraan de stad haar naam te danken heeft. Caldas da Rainha is door de geschiedenis heen een artistieke trekpleister geworden, bekroond met de titel UNESCO Creative City. Breng zeker een bezoek aan het museum Museu José Malhoa, een belangrijke Portugese schilder aan het eind van de 19e eeuw. Daarnaast is er het keramiekmuseum Museu da Cerâmica, dat aantoont hoe belangrijk de keramiekcentra in de regio waren. Hier worden onder meer de werken van Rafael Bordalo Pinheiro tentoongesteld, die ook te zien zijn in het Casa-Museu de São Rafael. 

Aangezien deze plaats een Creative City van UNESCO is, was het niet meer dan logisch dat er een muurschildering werd gemaakt die gewijd is aan de vrijheid en aan een belangrijke historische gebeurtenis. Ongeveer een maand voor 25 april 1974, op 16 maart, vond in Caldas da Rainha de eerste poging tot een staatsgreep plaats om het dictatoriale regime omver te werpen, georganiseerd door een groep ontevreden officieren. Hoewel deze poging mislukte, bracht de gebeurtenis de kwetsbaarheid van de regering van Marcelo Caetano aan het licht. Het zette de beweging van de strijdkrachten, de Movimento das Forças Armadas, ertoe om haar activiteiten op het gebied van mobilisatie en planning op te voeren.

Vila Franca de Xira | De rol van de pers in de Revolutie

Maak een wandeling langs de rivier om Vila Franca de Xira te leren kennen, gelegen temidden van het landschap van de monding van de Taag. Als je dit rivierstadje bezoekt, is het zeker de moeite waard om een bezoek te brengen aan het Museu do Neo-Realismo. Dit museum is gewijd aan het werk van neorealistische kunstenaars en schrijvers die in de 20e eeuw hun stempel hebben gedrukt op de Portugese cultuur en de hedendaagse geschiedenis. In het nabijgelegen natuurreservaat Reserva Natural do Estuário do Tejo passeren veel trekvogels, waardoor het een uitstekende plek is om vogels te spotten. Een andere opmerkelijke trekpleister is de stierenvechttraditie in de regio. Het is een centraal thema in plaatselijke festiviteiten zoals het Festa do Colete Encarnado.

In Vila Franca de Xira springt de stedelijke kunst in het oog, zoals de muurschildering die is gewijd aan de rol van de pers in de Anjerrevolutie. De pers was erg belangrijk, niet alleen voor de voorbereiding maar ook voor de berichtgeving over de gebeurtenissen. Veel journalisten hebben zich vóór 25 april dapper verzet tegen de censuur. Op de dag van de revolutie zonden radio's en kranten in hoog tempo nieuws en aanwijzingen uit. Hierdoor konden de strijdkrachten hun acties coördineren en de bevolking mobiliseren. De persvrijheid zou een van de belangrijkste wapenfeiten van de revolutie worden, waardoor een vrije stroom van informatie en ideeën mogelijk werd.

Palmela | De rol van vrouwen in de Revolutie

Palmela is hoog gelegen in de Serra da Arrábida en maakt al sinds de Romeinse tijd deel uit van de verdedigingslinie ten zuiden van de rivier de Taag. Koning Afonso Henriques (12e eeuw) heeft dit gebied afgestaan aan de Orde van Sint-Jacob van het Zwaard. Vanaf het Castelo kun je de hele regio bewonderen, die zich uitstrekt tussen de rivier de Taag en de rivier de Sado. Daarna kun je het natuurpark Parque Natural da Serra da Arrábida verkennen, met fijne zandstranden en kristalhelder water. Palmela is onderdeel van een belangrijk wijnbouwgebied met uitstekende tafelwijnen. Het zet de toon voor de oogstfeesten die begin september plaatsvinden, de zogeheten Festas das Vindimas.

Daarnaast is er in Palmela een muurschildering te zien die herinnert aan de cruciale rol die vrouwen speelden in de revolutie van 25 april. Ze namen actief deel aan demonstraties, organiseerden revolutionaire activiteiten en streden voor vrijheid en burgerrechten. Hun bijdrage was van levensbelang voor het welslagen van de revolutie en het doorvoeren van belangrijke sociale hervormingen. Na de revolutie veranderden de rechten van de vrouw ingrijpend. In de nieuwe grondwet van 1976 werd gendergelijkheid wettelijk vastgelegd en werden de rechten op het werk, in het gezin en in de politiek gelijkgesteld. Deze veranderingen hebben niet alleen het leven van vrouwen in Portugal aanzienlijk verbeterd, maar hebben ook bijgedragen aan de opbouw van een rechtvaardigere en meer gelijke samenleving in Portugal.

Vendas Novas | Symbolen van 25 april

Vendas Novas is gelegen aan de oude koninklijke weg van Lissabon naar de Alentejo. In de 16e eeuw was hier de vaste overnachtingsplaats van koning João III tijdens zijn koninklijke jacht, en van de hertog van Bragança, koning Teodósio, als hij naar het paleis in Vila Viçosa reisde. In de 18e eeuw gaf koning João V opdracht voor de bouw van een Koninklijk Paleis, dat nu de thuisbasis is van het 5e Artillerieregiment. Breng dus zeker een bezoek aan het militaire museum in de oude artillerieschool Escola Prática de Artilharia. Ook de koninklijke kapel Capela Real is een echte aanrader. Als je naar de Alentejo reist, is dit een van de plaatsen waar je doorheen rijdt. Je kunt er altijd even stoppen om te genieten van de bifanas van Vendas Novas, een van de beroemdste traditionele Portugese broodjes.

Dit stadje is nauw verbonden met het militaire leven in de 20e eeuw. Het was dan ook de uitgelezen plaats om 25 april te herdenken met een muurschildering vol historische iconen die symbool staan voor de Anjerrevolutie. De megafoon verwijst naar de stem van het volk en de militairen die de revolutie uitriepen. De rode anjer werd door burgers in de lopen van geweren geplaatst als symbool voor vrede en geweldloos verzet. Daarnaast zie je ook de chaimite, een pantservoertuig dat door het leger van de MFA werd gebruikt. Het staat symbool voor kracht en verandering. Bovendien droeg het de boodschap uit dat de transformatie op een ordelijke en vastberaden manier zou worden uitgevoerd.

Castelo de Vide | MFA - Beweging van de Strijdkrachten

Het historische stadje Castelo de Vide ligt in het natuurpark Parque Natural de São Mamede. Vanwege de middeleeuwse sfeer en het Joodse erfgoed is het zeker een uitstapje waard. In de goed bewaard gebleven Joodse wijk, die dateert uit de 13e eeuw, kun je de synagoge, het huis van de inquisitie (Casa da Inquisição) en het museum Museu Garcia de Orta bezoeken. Tot het historisch erfgoed behoren ook de middeleeuwse Burgo en het interpretatiecentrum Centro de Interpretação do Megalitismo, gelegen in een regio waar nog veel overblijfselen van dolmens en hunebedden te vinden zijn. Daarnaast is er Casa da Cidadania Salgueiro Maia, een huis ter ere van de Kapitein van de revolutie in april. Naast het erfgoed staat de stad ook bekend om haar natuurlijke rijkdom, met name de thermale baden met geneeskrachtige effecten.

Aangezien dit de geboorteplaats van Kapitein Salgueiro Maia is, is dit de perfecte plek om even stil te staan bij het belang van de Beweging van de Strijdkrachten. Deze zogeheten Movimento das Forças Armadas was de belangrijkste drijvende kracht achter de Anjerrevolutie. De MFA bestond uit militaire officieren die ontevreden waren over de koloniale oorlog en het dictatoriale regime. Daarom hadden ze besloten om op 25 april 1974 een staatsgreep te plegen. Hun georganiseerde optreden was doorslaggevend voor het succes van de revolutie. Het leidde tot een vreedzame machtsoverdracht en een democratiseringsproces dat het politieke en sociale landschap van Portugal radicaal veranderde.

Lagos | Eerste vrije verkiezingen

In Lagos kun je volop genieten van de zon, het strand en de smaken van de Algarvische keuken. Bovendien heeft Lagos ook een historische band met de zee. In de 15e eeuw vertrok prins Hendrik de Zeevaarder in Lagos met de karavanen tot aan de kust van Afrika. Dit was het begin van een lange geschiedenis van de Portugese ontdekkingsreizen. Het staat buiten kijf hoe belangrijk de stad was voor zeereizen, en deze nalatenschap leeft nog steeds voort in de internationale jachthaven. Je kunt een bezoek brengen aan het kasteel Castelo dos Governadores en de stadsmuren of Muralhas bewonderen. Verder is er de Mercado de Escravos, de eerste slavenmarkt van Europa uit de 15e eeuw, het fort Ponta da Bandeira, een uitkijkpunt over zee, en de barokke kerk Igreja de Santo António, met prachtig verguld houtwerk.

In de binnenstad is een standbeeld ter ere van commandant Salgueiro Maia te zien. Dit beeld herinnert aan de revolutie van 25 april 1974 en de vrijheidsstrijd. Exact één jaar later werden in Portugal de eerste vrije verkiezingen met algemeen kiesrecht georganiseerd. Het was een historische mijlpaal. Miljoenen Portugezen trokken enthousiast naar de stembus, velen voor de eerste keer, in een ongekende sfeer van burgerzin. Bij deze verkiezingen werd de Assembleia Constituente verkozen, die verantwoordelijk was voor het opstellen van de nieuwe democratische grondwet van het land. Het was een mijlpaal die de idealen van vrijheid, gelijkheid en sociale rechtvaardigheid in de politieke instanties van Portugal een stevige basis gaf.

Faro | Radiozenders op 25 april

Faro heeft een strategische ligging naast de Ria Formosa en de zee, en is al eeuwenlang een belangrijke handelshaven. De geschiedenis van de stad werd getekend door Feniciërs, Romeinen en Visigoten. Tussen de 8e en 13e eeuw was het zelfs Arabisch, waarna het werd veroverd door de koning van Portugal, Afonso III. In de 16e eeuw werd Faro opnieuw een belangrijk handelscentrum. In die tijd zijn ook veel van de religieuze monumenten van de stad gebouwd, zoals de Igreja da Misericórdia en de verschillende kloosters. In het historische centrum kun je een bezoek brengen aan de Igreja Matriz de São Pedro, de Igreja do Carmo, met de merkwaardige "beenderenkapel" genaamd Capela dos Ossos, de Paço Episcopal en de kathedraal Sé Catedral, waarvan de toren een uitstekend uitkijkpunt is over de stad en het natuurpark Parque Natural da Ria Formosa.

Wandel door de stad en laat je verrassen door de stadskunst, waaronder de muurschildering die is opgedragen aan het belang van radio tijdens de Anjerrevolutie. Radiozenders speelden een cruciale rol tijdens 25 april 1974, omdat ze door de Beweging van de Strijdkrachten werden gebruikt om belangrijke berichten en mededelingen uit te zenden op de dag van de Revolutie. Nummers zoals “E Depois do Adeus” van Paulo de Carvalho en “Grândola, Vila Morena” van Zeca Afonso waren gecodeerde signalen voor het begin van de opstand. Radiokanalen waren essentieel om de bevolking te informeren en troepenbewegingen te coördineren. Ze speelden een cruciale rol in het verloop van de revolutie en in de directe communicatie met de burgers.

Ponta Delgada, eiland São Miguel | Kunst en cultuur in het teken van de Revolutie

In de 15e eeuw was Ponta Delgada een eenvoudig vissersdorpje, maar het groeide al snel uit tot de belangrijkste haven op het eiland São Miguel. Het historische centrum, Portas da Cidade, is het perfecte startpunt om de stad en haar monumenten te verkennen. Denk bijvoorbeeld aan de 15e-eeuwse Igreja Matriz de São Sebastião of de Convento e Capela de Nossa Senhora da Esperança. Hier kun je het beeld van Senhor Santo Cristo dos Milagres zien, dat het middelpunt is van een belangrijk plaatselijk volksfeest. Het is ook de perfecte startplaats voor een wandeling over het groene eiland “Ilha Verde”, dat bekend staat om zijn vulkanische oorsprong en weelderige natuur.

Natália Correia, een beroemde schrijfster uit de 20e eeuw, is geboren in Ponta Delgada. Deze journalist, dichter en toneelschrijver was een fervente strijder voor de vrijheid van meningsuiting. Daarom was zij de inspiratiebron voor een muurschildering die gewijd is aan de culturele bloei die plaatsvond na de Anjerrevolutie.

Vóór 1974 leefde Portugal onder een dictatoriaal regime dat strenge beperkingen oplegde aan de vrijheid van meningsuiting. Censuur was schering en inslag in alle vormen van kunst en cultuur, van literatuur en muziek tot theater en film. Kunstenaars, muzikanten, acteurs, schrijvers en andere cultuurliefhebbers speelden een cruciale rol in het verzet tegen de onderdrukking. Ze gebruikten hun werk om het regime aan de kaak te stellen. Een van deze belangrijke figuren was de dichteres, schrijfster en activiste Natália Correia. Zij kwam oorspronkelijk uit Ponta Delgada en heeft met haar stem en kunst een nieuw tijdperk van culturele vrijheid helpen inluiden. Toen de Anjerrevolutie een einde maakte aan de beperkingen op de vrijheid van meningsuiting, konden kunstenaars en schrijvers nieuwe thema's en stijlen verkennen zonder angst voor represailles.

Angra do Heroísmo, eiland Terceira | Volkseuforie na de Revolutie

Het derde eiland van de Azoren dat in de 15e eeuw werd ontdekt, wordt gekenmerkt door een prachtig contrast tussen natuurlijke schoonheid en de bewonderenswaardige bouwwerken in het historische centrum van Angra do Heroísmo, dat op de Werelderfgoedlijst van UNESCO staat. Het ontstaan van deze stad wordt gelinkt aan de Portugese ontdekkingsreizen in de 15e en 16e eeuw. De plek had een belangrijke maritieme functie omdat ze een verplichte aanloophaven was voor de Afrikaanse en Indische vloten. Enkele trekpleisters zijn de kathedraal Sé de Angra, de kerk Igreja de São Gonçalo, het paleis Palácio dos Capitães-Generais, de forten van São Sebastião en São João Baptista en het museum Museu de Angra. Het zijn stuk voor stuk eeuwenoude cultuurschatten. Vanaf het uitkijkpunt Monte Brasil kun je de hele stad zien, die bekend staat om haar stedelijke kunst. Tijdens de viering van 25 april werd er bijvoorbeeld een muurschildering aangebracht ter ere van de gewonnen vrijheid.

Na de Anjerrevolutie barstte er in Portugal een golf van blijdschap en vreugde los na bijna een halve eeuw dictatuur. De bevolking trok de straat op om hun nieuwe vrijheid te vieren en zich vrij te uiten zonder bang te hoeven zijn voor onderdrukking. De muziek, speeches en spontane samenkomsten werden gekenmerkt door een gezamenlijk gevoel van hoop en vernieuwing, waarbij de vrijheid van meningsuiting en denken voorop stond.

Santa Cruz, Madeira | Geletterdheid na 25 april en toegang tot onderwijs

Santa Cruz is een van de oudste vestigingsplaatsen van Madeira, ontdekt door João Gonçalves Zarco in de 15e eeuw. De stad heeft een sterke band met de zee en de natuur, en ligt op 18 kilometer van Funchal. Santa Cruz is een toonbeeld van het landschap van Madeira, met prachtige stranden, uitzichtpunten en tuinen. Net als op het hele eiland kun je hier genieten van outdooractiviteiten zoals wandelen. Het natuurreservaat Reserva Natural Parcial do Garajau is een uitstekend duikgebied met een grote biodiversiteit.

Tijdens de viering van het 50-jarige jubileum van 25 april 1974 werd in Santa Cruz een muurschildering gemaakt die gewijd was aan onderwijs in een voormalige basisschool.

De revolutie van 25 april 1974 zorgde voor belangrijke veranderingen op het gebied van onderwijs en geletterdheid. Voorafgaand aan de revolutie had het land te kampen met een hoge mate van analfabetisme. Een groot deel van de bevolking had immers geen toegang tot basisonderwijs. Na de revolutie werden alfabetiseringscampagnes voor volwassenen opgezet en werd het onderwijs op alle niveaus toegankelijker. Hierdoor steeg de alfabetiseringsgraad aanzienlijk. Dit leidde op zijn beurt tot een beter geïnformeerde en meer actieve bevolking op democratisch gebied.

Machico | Muziek van de Revolutie

In de gezellige baai waar Machico gelegen is, kun je wandelen langs de zee en kennismaken met de culturele tradities, historische monumenten, uitzichtpunten, stranden en groene zones. In deze schitterende baai kun je zowel walvissen spotten als watersporten beoefenen zoals kanoën, windsurfen of suppen. De adembenemende berglandschappen met uitzicht op zee zijn een lust voor trail runners en wandelaars. In het meest oostelijke deel van Machico ligt het natuurreservaat Reserva Natural Parcial da Ponta de São Lourenço. Dit is een belangrijk natuurlijk erfgoed met een prachtig landschap waar verschillende soorten zeldzame planten en beschermde zeevogels voorkomen.

Wat het cultureel erfgoed van Machico betreft, is er het Casa da Música. De muurschildering op dit gebouw herinnert aan de belangrijke rol die muziek speelde in de strijd voor vrijheid in Portugal, zowel vóór als na de Anjerrevolutie. Tijdens het dictatoriale regime van de Estado Novo gebruikten muzikanten en componisten hun kunst als een vorm van verzet en protest. Een mooi voorbeeld hiervan is José Martins Júnior, die op de muurschildering staat afgebeeld. Hoewel hij bekend stond als priester en sociaal activist op Madeira, gebruikte hij muziek als een vorm van verzet. Hij schreef liederen over de problemen van de bevolking als een vorm van protest en culturele expressie. Ook na 25 april 1974 bleef muziek een krachtig wapen om de democratie te ondersteunen en de vrijheid van meningsuiting te bevorderen.